Verslag uitreiking NVTL Awards 2024
Buitengewone tuin- en landschapsontwerpen en agenderend onderzoek
Op 28 november reikte de NVTL in Amsterdam de NVTL Awards 2024 uit. In de categorie ‘Uitgevoerd Landschapsontwerp’ ontving HOSPER de Award voor Wieringermeer VisKringloop. H+N+S Landschapsarchitecten kreeg de Award in de categorie ‘Uitgevoerd Tuinontwerp’ voor De Hooge Riet in Ermelo. De jury verleende Strootman Landschapsarchitecten de NVTL Award in de categorie ‘Studie’ voor Nederland Veganland?. Jacob Heydorn Gorski ontving de Talent Award. Eervolle vermeldingen waren er voor de Landschappelijke tuin aan de Vecht van Jeroen Hamers en Ereveld Loenen van Karres en Brands.
De NVTL riep de Awards in 2022 in het leven om de tuin- en landschapsarchitectuur in de breedte te stimuleren, Nederlandse ontwerpers erkenning te geven voor hun werk en talent een podium te bieden. De prijsuitreiking van de NVTL Awards 2024 vond plaats in het inclusieve restaurant A Beautiful Mess.
42 inzendingen, elf nominaties
Dit jaar beoordeelde de vakjury onder leiding van NVTL-voorzitterschap Johan Snel (gebiedsontwikkelaar AM) 42 inzendingen. Naast Snel bestond de vakjury dit jaar uit Stijn van de Ven (Young NVTL), Willemijn van Manen (ZUS), Chantel van Beurden (OntwerpAcademie), Hanna Prinssen (Hanna Prinssen Landscape Architecture) en Bertram de Rooij (WUR). Uit de 42 inzendingen selecteerde de jury elf genomineerde plannen. Johan Snel: “Wij waren blij met het niveau van de ingezonden ontwerpen en studies en met het gesprek dat we daar als jury over hadden. We gingen dit jaar als jury op pad om de genomineerde plannen te bekijken en met elkaar het debat aan te gaan; worden we overtuigd, vervult het de belofte die het doet? Is het ontwerp relevant en draagt het bij aan de opgave waar we voor staan?”
Categorie ‘Uitgevoerd landschapsontwerp’
Innovatief watersysteem
In de zaal van A Beautiful Mess pitchten de makers van de genomineerde inzendingen hun ontwerp kort voor het aanwezige publiek. Landschapsarchitect Alwin de Lang trapte af met een toelichting op het innovatieve watersysteem in Eindhoven van Buro Lubbers, een van de drie nominaties in de categorie ‘Uitgevoerd Landschapsontwerp’. De Lang: “Wij werkten in Eindhoven Noord aan drie projecten tegelijk rondom de wateropgave, voor opdrachtgever woningstichting Trudo en GgzE. In de gebieden Celsius, Vredeoord en Grote Beek werd ingezet op het verzamelen en zichtbaar maken van het water. Daaruit ontstond een afwateringssysteem dat een voorbeeld is voor de manier waarop de maatschappelijk uitdagende wateropgave integraal, planoverstijgend en met meerdere partijen ontworpen kan worden.”
Paai- en leefgebied voor vissen
Ecoloog Cor ten Haaf, kunstenaar Pé Okx en Hilke Floris van HOSPER gaven een toelichting op het genomineerde Wieringermeer VisKringloop. HOSPER ontwierp de VisKringloop (2020) als paai- en leefgebied voor vissen – en als landart in de polder. Het ontwerp bestaat uit ringen die aansluiten op de robuuste maten van de polder. Daaruit ontstond een ‘landmark’ dat past bij de in cultuur gebrachte Wieringermeerpolder.
Getijdenpark
Joke Klumper, landschapsarchitect bij de gemeente Rotterdam gaf een toelichting op het Eiland van Brienenoord. Klumper noemde het eiland een unieke plek, met natuur, biodiversiteit, rust en stilte: “Dankzij plannen voor verdichting in Feijenoord en elders in de stad bleef dit unieke gebied groenblauw, via de Nieuwe Maas voorzien van een open verbinding met de Noordzee.” De gemeente Rotterdam transformeerde het 21 hectare grote Eiland van Brienenoord tot getijdenpark. Klumper: “Het eiland moest natuurlijker en beter bereikbaar worden, met onder meer in natuurvriendelijke oevers en nieuwe bruggen. Het kreeg een dynamische deltanatuur, gevormd door de werking van de getijden, die bezoekers nu veel beter ervaren.”
De jury koos Wieringermeer VisKringloop van HOSPER tot winnaar in de categorie ‘Uitgevoerd Landschapsontwerp’. Johan Snel: “De jury vond de samenwerking tussen de disciplines en ook met de opdrachtgever bijzonder – in een ontwerp waarin de landschapsarchitect het verschil maakt. HOSPER gaf de VisKringloop identiteit en verweefde met een heldere, krachtige ingreep landschapsarchitectuur, kunst en ecologie. Als je het ontwerp bezoekt, ervaar je meteen: ‘Dit is goed, dit overtuigt’.”
Categorie ‘Uitgevoerd Tuinontwerp’
Kleine korrel
Jurylid Chantel van Beurden introduceerde de categorie ‘Uitgevoerd tuinontwerp’ met een korte bespiegeling: “De categorie tuin wordt wel als de kleinste korrel gezien. Uit de ingezonden en genomineerde ontwerpen blijkt dat die korrel weliswaar klein is, maar des te belangrijker voor onze leefomgeving. De breedheid en complexiteit van de ontwerpen, de klimaatuitdagingen en het verhogen van de biodiversiteit zijn onderwerpen die in de projecten op verschillende manieren zijn meegenomen. Tijdens het bezoeken van de genomineerde projecten bleek de werkelijkheid de jury aangenaam te verrassen en te enthousiasmeren. De projecten liepen uiteen van hoogstedelijk en van verre zichtbaar tot klein, intiem en verborgen.”
Hoogstedelijk groen
De eerste genomineerde in de categorie ‘Uitgevoerd tuinontwerp’ was Arcadis met Tuinen Torens Wonderwoods, waar Robert Kruijt het ontwerp voor pitchte. Arcadis maakte het landschappelijk ontwerp voor de twee woontorens in het stationsgebied Utrecht die samen Wonderwoods vormen. De hoogste toren, ontworpen door Stefano Boeri, is een verticaal bos met beplanting op de balkons en aan de gevel. De naastgelegen toren van MVSA Architects heeft daktuinen en veel groen in het interieur.
De jury noemde het hoogstedelijk project een bewonderenswaardig voorbeeld van intensieve samenwerking tussen landschapsarchitect en architect. Chantel van Beurden: “De tuinen zijn verweven met het gebouw en letterlijk naar grote hoogten gebracht. Het is een welkom en waardevol natuurinclusief baken in de overwegend stenige omgeving, waarbij de beleving verder rijkt dan het gebouw en haar bewoners.”
Campus met prairieborder
De tweede genomineerde was KruitKok Landschapsarchitecten met Inrichtingsplan BIC fase 1 in Eindhoven. Mariëlle Kok van KruitKok pitchte het ontwerp. Het ontwerp is de eerste fase van een 200 hectare grote Brainport Industries Campus (BIC). Rondom het eerste opgeleverde bedrijfsgebouw sluit een prairieborder aan op de kleurstelling van het pand, met ontmoetingsplekken en werk- en ontspanningsruimten. Chantel van Beurden: “De enorme buitenruimte bij het bedrijfspand is getransformeerd naar een aangename verblijfsplek met een menselijke maat. De hoogteverschillen in het terrein en de keuze van beplanting door Climmy Schneider zorgen voor variatie en beschutting voor mens en dier waarbij de beplanting ruimte heeft zich te voegen naar de omgeving. Op deze manier wordt er een mooi gradiënt gecreëerd naar de omgeving. Het goed functionerend watersysteem in combinatie met de gekozen beplanting zorgen voor een jaarrond aantrekkelijk beeld.”
Geslaagde symbiose
Als derde nomineerde de jury de Landschappelijke tuin aan de Vecht van landschaps- en tuinarchitect Jeroen Hamers. Samen met de eigenaren ging Hamers stap voor stap van landschaps- naar tuinontwerp en een gedetailleerd beplantingsplan. Zo ontstond een natuurlijke tuin met inheemse planten en bomen. Het eerste uitgangspunt voor het tuinontwerp was het bestaande omliggende landschap. De tuin en het landschap lopen in elkaar over en het landschap is onderdeel van de tuin. Het tweede uitgangspunt voor het ontwerp was het vergroten van de ecologische waarde van het perceel en de Vechtoever. De beplanting bestaat grotendeels uit inheemse soorten, inclusief diverse Rode Lijst-soorten. Chantel van Beurden: “Deze mooi gelegen kleine tuin aan de Vecht is een verscholen parel en een voorbeeld van een geslaagde symbiose. De tuin staat niet op zichzelf maar is verbonden met de omgeving. Met zorgvuldige inpassing uitgaande van wat er al is en reagerend op natuurlijke processen is de tuin in balans met haar omgeving.”
Groene oase
De vierde genomineerde in de categorie ‘Uitgevoerd Tuinontwerp’ was H+N+S Landschapsarchitecten met De Hooge Riet in Ermelo, met een korte pitch aan het publiek geïntroduceerd door Hank van Tilborg. H+N+S tekende voor het stedenbouwkundig plan, het inrichtingsplan en het ontwerp van de tuinen van het voormalige sanatorium in Ermelo, met beplantingsplannen van Jacqueline van der Kloet. Groen en bebouwing van het tot wooncomplex herbestemde rijksmonument werden tachtig jaar geleden in samenhang ontworpen. Het terrein bestaat uit een bosrand die het gebied omlijst, een park aan de voorzijde en tuinen en hofjes rondom de gebouwen. Die driedeling was het vertrekpunt voor het ontwerp.
De jury prees de transformatie die het gebied aan de hand van de plannen van H+N+S onderging. Chantel van Beurden: “Deze ooit versleten, besloten plek vlak bij het centrum van Ermelo is een toegankelijk woongebied en groene oase voor de stad geworden. De zorgvuldige inpassing van de nieuwbouw heeft collectieve tuinen opgeleverd die recht doen aan de historie van de plek. Het park, de tuinen en de bosrand gaan op een natuurlijke en vanzelfsprekende manier in elkaar over.”
Sterk concept
De jury noemde het kiezen van een winnaar in deze categorie een uitdaging, maar was uiteindelijk unaniem: De Hooge Riet. Chantel van Beurden: “Het concept is heel sterk doordacht: er is een fijne afwisseling van park, tuin en bos met een goede balans tussen openbaar, semi-privé en privé. De manier waarop oud en nieuw verweven zijn en slechts metminimale ingrepen het oude met het nieuwe is verbonden, getuigt van vakmanschap. Het voelt alsof het altijd zo is geweest. De hoven zijn helder vormgegeven en hebben een prettige schaal. De samenwerking met Jacqueline van der Kloet voor een beplantingsplan met per hof een beplanting met een eigen sfeer en kwaliteit wordt gewaardeerd door de bewoners. Geweldig dat een enthousiaste groep bewoners met groene vingers de binnentuinen onderhouden, dit geeft een enorme betrokkenheid aan.”
Categorie ‘Studie’
Weer midden in de maatschappij
Jurylid Bertram de Rooij reikte de Award uit in de categorie ‘Studie’ en nam de aanwezigen mee langs de genomineerde plannen: “De rijkdom aan studies die ingezonden werden voor deze editie van de NVTL Awards laat zien hoe wij als vakgebied weer midden in de maatschappij staan en op verschillende wijze de maatschappelijk opgaven van deze tijd laten samenkomen in het landschap.”
Het was een uitdaging om tot de genomineerden te komen, aldus De Rooij: “De studies waren elk uitermate relevant, en combineren vakmanschap, een goed begrip van de opgaven en de systemen en vooral visie op de toekomst. Het doet ons ook deugd dat het instrumentarium en de bredere inbedding regelmatig ook zijn weg vindt. En niet geheel onbelangrijk; ook vanuit het aanstormend talent kregen we prachtige studies voorgeschoteld. Het is dan ook niet zo vreemd, dat we voor een bijzondere keus stonden.”
Nature Based Almere
De eerste genomineerde in de categorie ‘Studie’ was de Ontwikkelvisie 2040: Een Natuurkrachtig Hart van de Stad Almere, van PosadMaxwan en Felixx. De pitch van de studie werd gedaan door Gintare Norkunaite (PosadMaxwan) en Elan Redekop (Felixx). De Nature Based Solutions-systematiek van de studie (uitgevoerd in opdracht van de gemeente) verbindt de programmatische agenda’s met de ecologische basis van Almere. Norkunaite en Redekop: “Wij gingen uit van anders verstedelijken als propositie. Het groenblauwe casco van Almere leent zich voor Nature Based oplossingen. Van een tuinstad naar een Nature Based park is een grote stap, maar het potentieel zit in de groenblauwe structuur.”
De jury waardeerde de uitgangspunten die deze visie voorop zet, aldus Bertram de Rooij: “Het tekent de trendbreuk waarin de groene ruimte en de inzet van Nature Based Solutions aan de basis staan van de toekomstbestendige doorontwikkeling van het stedelijk gebied. Dat doen zij op een visueel-aantrekkelijke, inzichtelijke en overtuigende wijze. Zij laten zien hoe we de toekomstige stad verder samen vorm kunnen geven: natuurkrachtig.”
Nederland vegan
Als tweede nomineerde de jury Strootman Landschapsarchitecten met Nederland VeganLand?. Strootman deed dit ontwerpend onderzoek samen met Joran Lammers van het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden. Berno Strootman pitchte het onderzoek voor de aanwezigen: “Deze studie gaat over hoe we ons land weggeven en misschien wel moeten terugpakken. We laten ons altijd vertellen hoe vol ons land is. De vraag is of dat wel waar is.”
In het ontwerpend onderzoek rekenden Strootman en het CML voor dat binnen Nederland op natuurinclusieve wijze een gezond, volledig plantaardig dieet kan worden geproduceerd voor twintig miljoen Nederlanders – als alternatief voor de productie van vlees en zuivel. Die transitie creëert ruimte voor maatschappelijke ambities zoals het halen van natuurdoelen, verbeteren van de landschappelijke kwaliteit, opvangen van de bevolkingsgroei en het vergroenen van de stad. Strootman: “Ons idee: misschien moeten we slimmer kiezen.”
Bij monde van Bertram de Rooij noemde de jury dit een zeer interessante verkennende studie: “De Van Eesteren-Fluck & Van Lohuizen Stichting deed een oproep om te zoeken naar antwoorden op de vraag hoe we op rechtvaardige wijze kunnen vormgeven aan de klimaattransitie in onze leefomgeving. Strootman en CML zetten daarop het volgende gedachtenexperiment centraal: stel iedereen eet plantaardig, wat levert dat op? Ook in ruimtelijke zin. Het resultaat een zeer gedegen studie met een begrijpelijke en inspirerende ruimtelijke weerslag.”
Omgaan met bosbranden
De derde genomineerde was Jacob Saul Heydorn Gorski met Burnt; a Tale of Three Fires. Bertram de Rooij: “Als oud-lid van de landelijke kerngroep natuurbranden ben ik natuurlijk verheugd dat inmiddels ook natuurbrand zijn weg weet te vinden in de landschapsarchitectuur. Jacob presenteert een verfrissend en innovatief perspectief op vuur in het landschap en de rol van natuur en de mens daarin. Het thema is zeer relevant, zeker in dit veranderend klimaat. Ook in Nederland. Ook hier is de ruimtelijke en visuele vertaling weer een aantrekkelijk en sterk neergezet.”
In zijn afstudeerproject onderzocht Jacob Heydorn Gorski nieuwe manieren om met bosbranden op te gaan. Zijn onderzoek putte daarbij inspiratie uit de Nederlandse omgang met het water. Heydorn Gorski introduceert in zijn studie drie nieuwe strategieën voor bosbranden: defensief, veerkrachtig en resistent. Deze strategieën hervormen en herstellen ecosystemen op een nieuwe manier en gebruiken vuur als middel om nieuwe landschapservaringen en samenwerkingsvormen binnen gemeenschappen te creëren.
Agenderend
Uit de genomineerde studies koos de juy unaniem Nederland Veganland? als winnaar. Bertram de Rooij: “Nederland Veganland? is een zeer relevante en gedegen studie. Het brengt niet alleen in beeld wat de transformatie van het voedselsysteem zou betekenen in termen van ruimtegebruik en kwaliteit van de leefomgeving, maar plaatsen deze ook in breder perspectief. Het resultaat is een overtuigende visie met beeldende onderbouwingen die zeer helder en aantrekkelijk uiteenlegt wat een dergelijke scherpe keuze en richting oplevert. Zoals zij zelf stellen: ‘Er valt wat te kiezen’. Hiermee levert deze studie een belangrijke bijdrage aan de grote ruimtelijke puzzel én de landbouwtransitie. Die transitie start met een duidelijk beeld op waar we heen willen met ons voedsel en welke ruimte dat biedt voor ‘het land en landschap waarin we zouden willen leven’. Nederland Veganland? voegt zich daarmee in de traditie en de hernieuwde beweging van ontwerpend onderzoek met een positieve, brede blik op de toekomst en vervult daarmee een wezenlijke, agenderende rol.”
Categorie ‘Talent’
Talent stimuleren
Jacob Saul Heydorn Gorski was met zijn studie Burnt; a Tale of Three Fires ook genomineerd voor de categorie ‘Talent’. Hanna Prinssen, in 2023 winnaar in deze categorie, maakte ook de tweede genomineerde bekend: Water gedreven – een ademend rivierenlandschap, van Rex van Beijsterveldt. Prinssen: “De NVTL Award ‘Talent’ heeft tot doel nieuw talent te stimuleren, vernieuwende perspectieven of inzichten te waarderen en aandacht te geven. De genomineerden van dit jaar zijn Rex en Jacob met twee bijzonder sterke, uitgewerkte projecten over water en vuur. Twee elementen van het landschap die door klimaatverandering een prominenter onderdeel gaan worden van het landschap en het vak landschapsarchitectuur.”
Water
Rex van Beijsterveldt kaartte volgens Hanna Prinssen een relevant thema aan en ging op zoek naar ruimte voor de rivier. Prinssen: “Deze ruimte wordt gezocht buiten het bedijkte landschap; in de komgronden. Dit maakt zijn pleidooi voor een vernieuwend watersysteem gewaagd en vernieuwend. Zijn zeer uitgebreide onderzoek getuigt van een diepgaande kennis van de materie en een zorgvuldige benadering van het complexe systeem. Daarmee biedt het een waardevolle bijdrage aan de discussie over waterbeheer en landschapsarchitectuur.”
Van Beijsterveldts ontwerpend onderzoek pleit voor een radicale transitie in het Nederlandse rivierengebied, naar een grootschalig en intelligent watersysteem waarin overtollig regen- en rivierwater kan worden opgevangen en benut in perioden van droogte met als resultaat een ademend landschap dat geeft en neemt, aangedreven door een vernieuwde innovatieve watermachine.
Vuur
De winnaar van de Award ‘Talent’ werd Jacob Heydorn Gorski. Naast de Award ontving hij een tegoedbon van € 800,- voor een cursus bij Naturio, OntwerpAcademie, Ruyteninstituut of Coaching Creative Companies om zichzelf verder te ontwikkelen. Hanna Prinssen: “Met zijn studie gaat Jacob Saul Heydorn Gorski in op het thema vuur en wel op de complexe problematiek van natuurbranden in het landschap van Colorado (USA). De keuze om dit thema vanuit landschaparchitectonisch perspectief te benaderen is vernieuwend voor het vak en zeer relevant. Zijn vernieuwende en stimulerende aanpak houdt in dat hij niet alleen de brandweerman als actor in natuurbrandbeheer ziet, maar juist de landschapsvormers van het ecosysteem en de inwoners van het gebied als de echte ‘brandweermannen’ beschouwd. De studie laat door visueel aantrekkelijke beelden zien hoe de factor tijd en de nieuwe ‘brandweermannen’ het landschap positief beïnvloeden.”
Eervolle vermeldingen
De jury van de NVTL Awards kende dit jaar een eervolle vermelding toe aan de Landschappelijke tuin aan de Vecht van Jeroen Hamers en aan Ereveld Loenen van Karres en Brands. Jurylid Stijn van de Ven reikte de eervolle vermeldingen uit: “We zijn al bijna weer aan het einde van de NVTL Awards van 2024. We hebben inzendingen gezien waar de ontwerpkwaliteit vanaf spat. Voor ons als jury heeft dat er soms tot lastige keuzes geleid. Daarom wil ik graag de kans nemen om een tweetal inzendingen in het zonnetje te zetten. We hebben deze projecten gekozen vanwege hun eigenheid en uniekheid. Wij als jury zouden het een zonde vinden als deze projecten niet de aandacht krijgen die ze verdienen.”
Volgens de jury is de tuin van Hamers speciaal door de directheid van de opdracht, waarbij is samengewerkt met de eigenaren. Stijn van de Ven: “Het is echt hun plek geworden. Maar daarnaast gaat het ontwerp ook verder dan dat. Het legt ijzersterke relaties met het omliggende landschap, waardoor het op de kleine schaal van de tuin grotere thema’s kan adresseren. Wij als juryleden hadden allemaal een heel goed gevoel bij deze tuin en vinden deze daarom toonaangevend voor de tuinarchitectuur van deze tijd.”
Als laatste vroeg Stijn van de Ven Sylvia Karres en Sander Vedder van Karres en Brands naar voren: “Het Ereveld in Loenen is uniek in haar uitwerking. Door haar specifieke opgave is het bijzonder en in zekere zin ‘eenmalig’. In onze beoordeling zagen wij tot onze verbazing dat het project door de andere inzendingen werd ingehaald, simpelweg door deze uniekheid. Dat vond de jury een zonde, want dit project is toonaangevend voor de kwaliteiten van Karres en Brands. De manier waarop respectvol en architectonisch ontwerp elkaar vinden is iets waar het vakgebied veel van kan leren.”
Juryvoorzitter Johan Snel sloot de uitreiking van de NVTL Awards af met een oproep en een medeling: “De NVTL heeft besloten om de Awards in het vervolg om het jaar uit te reiken, voor een nog rijkere oogst aan projecten en studies. Meld het in je netwerk, en: blijf meedoen en inzenden!”. De volgende editie vindt plaats in 2026.
Meer informatie over de NVTL Awards op www.nvtl.nl/nvtl-awards-2024
Foto’s door © Rogier Reker
Verslag door Hans Fuchs
