Studiereis Wenen (25 t/m 27 sept)
Voor de 11e keer op een rij prijkte Wenen in december bovenaan de ‘Quality of Living City Ranking’ van internationaal adviesbureau Mercer. Op een soortgelijke lijst van The Economist prolongeerde Wenen de eerste positie. De Oostenrijkse hoofdstad stuurt nadrukkelijk op levenskwaliteit voor iedereen.
Na een zeer geslaagd bezoek aan Nantes in 2023, organiseren Stadszaken en Stedelijk Interieur een nieuwe studiereis. Van 25 tot en met 27 september bezoeken we de veelzijdige metropool in het hart van Europa.
Stap mee op de nachttrein naar Wenen en leer:
- Hoe de stad met een consistent beleid gericht op gemengd landgebruik, betaalbaar wonen en 15-minutenbuurten met hoogwaardige en toegankelijke (groen)voorzieningen het predicaat beste leefstad verdient;
- Hoe een uniek volkshuisvestingsysteem met wooncoöperatieven niet alleen betaalbare huisvesting borgt, maar ‘Wohngenossenschaften’ tevens werken aan sociale inclusie;
- Hoe Wenen oude stadsdistricten vernieuwt waarbij verdichting en het toevoegen van publiek groen hand in hand gaan;
- Hoe stadsruimte wordt aangewend voor duurzame voedselproductie met verticale tuinen, aquaponics en composteringssystemen, en urban farming gemeenschapszins bevordert;
- Hoe de Oostenrijkse hoofdstad een van de eerste steden is die gendergelijkheid institutionaliseerde met een ‘Frauenburo’, en het nieuwe grote stadsproject Aspern Seestadt nadrukkelijk vanuit vrouwelijk perspectief ontworpen is;
- Hoe de organisatie Circular Vienna de circulaire economie bevordert met initiatieven zoals het delen van hulpbronnen, recycleprogramma’s en duurzaam afvalbeheer;
- Hoe Wenen met een consistente beleidsagenda niet alleen nieuwe bewoners trekt waaronder veel immigranten, maar inmiddels voor meer dan een kwart bijdraagt aan het Oostenrijks Bruto Nationaal Product (BNP); een aandeel dat alleen maar groeit.
PROGRAMMA (indicatief)
| Dinsdag 24/9 (avond) |
Vertrek nachttrein vanaf Utrecht Centraal |
| Woensdag 25/9 (ochtend) |
Algemene introductie: visie, (grond)beleid & sturingsinstrumentaria; strategie Wien 2030 |
| Woensdag 25/9 (middag) |
Ontwikkelingsmodel Aspern Seestadt: wonen, werken en recreëren in de mix |
| Woensdag 25/9 (vroege avond) |
Publieke ruimte(s) voor iedereen, stedelijk groen & biodiversiteit |
| Donderdag 26/9 (ochtend) |
Volkshuisvesting (1): stelsel, rolverdeling, financiering, prestaties |
| Donderdag 26/9 (middag) |
Volkshuisvesting (2): wooncoöperatieven in de praktijk & co-housing |
| Vrijdag 27/9 (ochtend) |
Stadslandbouw, permacultuur & community engagement |
| Vrijdag 27/9 (middag) |
Circulaire economie |
| Vrijdag 27/9 (avond) |
Nachttrein terug naar Utrecht |
ACHTERGRONDEN
Wenen telt twee miljoen inwoners en vormt sinds 1922 een eigen deelstaat binnen de federatie Oostenrijk. Als hoofdstad van het ooit machtige Oostendijk-Hongarije telde de stad in 1910 meer (2,1 miljoen) inwoners dan nu. Na het uiteenvallen van dat Habsburgse rijk daalde het inwonertal naar een dieptepunt van 1,48 miljoen in 1987.
Sinds de val van het IJzeren Gordijn groeit de stad weer als kool, vooral door immigratie.
Wenen is een rijke stad. De economische output per hoofd van de bevolking staat op de 18e plaats van in totaal 281 EU-regio’s. De productiviteit is bovengemiddeld; de helft van alle buitenlandse bedrijven in Oostenrijk vestigt zich in Wenen. De federale hoofdstad genereerd een vierde van de totale toegevoegde waarde van de Oostenrijkse economie.
Wenen heeft een sterke economische basis met kleine start-ups tot grote industriële spelers, hooggekwalificeerde werknemers, creativiteit, en goede infrastructuur.
Toch zijn de uitdagingen voor de toekomst fors: klimaatverandering, digitalisering en verstedelijking hebben een grote invloed op een manier van leven en vragen om een nieuwe groeistrategie die vooral uitgaat van beter benutten van de bestaande ruimte en keuzes maken (Weense oplossingen, zie onder).
Verdichting en vergroening
Wenen vernieuwt oude stadsdistricten, waarbij verdichting en het toevoegen van publiek groen samen gaan.
In 2020 bestempelde adviesbureau Resonance Wenen in het kader van Earth Day tot ‘s werelds groenste stad. Resonance vergeleek ruim 100 steden, waarbij parken, openbaar groen, het gebruik van hernieuwbare energie, luchtkwaliteit, openbaar vervoer en markten met regionale producten de belangrijkste criteria voor de ranglijst waren.
Wenen telt bijna 1000 gemeentelijke parken. Omdat Wenen groeit en de groei voor een groot deel binnenstedelijke plaatsvindt, zijn de mogelijkheden van nieuwe parken en natuurgebieden gering. Het stadsbestuur zet daarom in op het beter benutten van bestaand groene ruimtes en natuur en nieuwe vormen van stedelijk groen.
Aspern Seestadt: mix van wonen en werken
Om in behoefte aan nieuw (woon)ruimte te kunen voorzien breidt de stad ook uit. Een nieuwe, in het oog springende ontwikkeling is Aspern Seestadt, een nieuwe mixed use-ontwikkeling die wordt begeleid door werkmaatschappij Aspern Development AG. Het moet een slimme stad worden om het ‘hele spectrum van het leven te accommoderen’, met hoogwaardige huisvesting voor meer dan 25.000 mensen en, uiteindelijk, duizenden werkplekken. Drie fases, goed voor zo’n 4.500 woningen, zijn opgeleverd. Omdat de stad helemaal vanuit het niets wordt opgebouwd, moeten gemeenschapszin en identiteit ontwikkeld worden, schreef Gebiedsontwikkeling.nu in 2019.
Aspern Seestadt heeft een expliciet gezinsgericht ontwerp, met een specifieke nadruk op het rekening houden met de behoeften van vrouwen bij de planning.
Uniek volkshuisvestingsysteem
Wenen wordt steevast verkozen tot ‘most liveable city’. Dat heeft te maken met investeringen openbare ruimte, een zeer uitgebreid openbaar vervoer-netwerk, een duidelijke en consistente visie op verstedelijking en last but not least: een uniek volkshuisvestingsysteem op basis van (gesubsidieerde) coöperatieven en betaalbare huren.
Wenen staat wereldwijd bekend om zijn gemeentelijke woningbouwprojecten, ook wel Gemeindebau genoemd. Deze projecten omvatten betaalbare huurwoningen die eigendom zijn van de stad. De meeste Gemeindebau-projecten in Wenen zijn historische gebouwen die werden gebouwd tijdens de periode van de Weense Gemeindebau in het begin van de 20e eeuw.
Wiener Wohnen is een van de grootste aanbieders van gemeentelijke woningen in Wenen en biedt betaalbare huurwoningen aan gezinnen, alleenstaanden en senioren. Het is een coöperatieve organisatie die eigendom is van de stad Wenen en meer dan 220.000 woningen beheert.
Nieuwe Gemeindebau-complexen zijn onder meer Gemeindebau NEU in Seebogen (onderdeel van Seestadt, zie onder), waarbij een nieuw concept van flexibele vloerindeling de woningen adaptief maakt in gebruik.
Wooncoöperatieven
Wenen telt daarnaast vele Gemeinnützige Bauvereinigungen (GBVs), die gericht zijn op het bevorderen van sociale cohesie, participatie en duurzaamheid. Deze projecten omvatten coöperatieve wooncomplexen, gemeenschapstuinen en zelfbeheerde huisvestingsinitiatieven. Het zijn non-profit coöperaties die zich richten op het ontwikkelen en beheren van betaalbare huurwoningen in Wenen. Ze zijn verantwoordelijk voor veel Gemeindebau-projecten en bieden woningen aan mensen met verschillende inkomensniveaus. Voorbeelden van GBV’s zijn WBV-GPA en WBV-GÖD.
Co-housing projecten
ARGE Traumhaus is als coöperatieve woningbouwvereniging gericht op op duurzaam bouwen en gemeenschapsontwikkeling. Het coöperatief ontwikkelt en beheert betaalbare woningen met een focus op energie-efficiëntie, groene technologieën en sociale inclusie.
Gemeinsam Wohnen is een coöperatief huisvestingsmodel dat gericht is op gemeenschapsgericht wonen en samenleven. Onder deze noemer worden co-housing projecten ontwikkeld waar bewoners samen wonen, voorzieningen delen en actief deelnemen aan gemeenschapsactiviteiten.
De coöperatieven bieden alternatieve modellen voor huisvesting die gebaseerd zijn op samenwerking, solidariteit en gemeenschapsbetrokkenheid. Door lid te worden van een coöperatieve huisvestingsvereniging kunnen burgers actief deelnemen aan het creëren van betaalbare en duurzame woningen die aansluiten bij hun behoeften en waarden.
Stadslandbouw
Wenen heeft verschillende stadslandbouwprojecten verspreid over de stad, zoals gemeenschapstuinen, stadstuinen en dakboerderijen. De stad faciliteert nieuwe urban farming-projecten via grondbeleid. Een voorbeeld van een stadslandbouwprojecten is de boerdereij van Gartenpolylog. Gartenpolylog heeft projecten in heel Oostenrijjk en is gericht is op het bevorderen van duurzame voedselproductie en gemeenschapsbetrokkenheid. De boerderij in het 15e district in Wenen omvat een gemeenschapstuin, educatieve activiteiten en workshops over permacultuur en groene technologieën.
Andere stadboerderijen richten zich op traditionele en innovatieve landbouwmethoden, zoals verticale tuinen, aquaponics en composteringssystemen. Het stadsbestuur ondersteunt stadslandbouwinitiatieven actief en richtte ‘Garteln in Wien’ (Tuinieren in Wenen) op als centraal coördinatie- en ondersteuningscentrum voor stadstuinieren in Wenen. De organisatie is ondergebracht bij Bio Forschung Austria.
Vrouwvriendelijke stad
Wenen had in 1991 het eerste ‘Frauenburo’ dat erop toeziet dat projecten in gelijke mate zowel op vrouwelijke en mannelijke behoefte is ontworpen. Tot dan toe was de stad vooral ontworpen door mannelijke planners voor mannen zoals zij: tussen huis en werk, met de auto of het openbaar vervoer. Er werd geen rekening gehouden met onbetaalde arbeid zoals kinderopvang of winkelen, die meestal door vrouwen werd verricht, tijdens veel korte verplaatsingen overdag.
De ‘Frauen-Werk-Stad’ (1997) was het eerste geraliseerde project dat geheel door vrouwen, op de vrouwelijke behoeftes, is ontworpen. Inmiddels heeft de stad 60 gendergevoelige pilotprojecten uitgevoerd en nog eens 1.000 beoordeeld. Komende jaren worden 150.000 nieuwe woningen gerealiseerd en het Frauenburo monitort scherp of ontwikkelaars projecten plattegronden en woonomgevingen opleveren die in gelijke mate geschikt is voor vrouwen en mannen. Daarmee omarmt Wenen het principe voor gendergelijkheid dat de VN 1985 vaststelde, en tot doel heeft dat vrouwen en mannen in gelijke mate worden opgenomen in beleid, wetgeving en toewijzing van middelen.
Vienna Holding
De overheid bestuurt niet alleen de stad, maar exploiteert ook een groot bedrijf, de ‘Vienna Holding’, (Wien Holding) een combinatie van staats- en particuliere ondernemingen. Tot de bedrijven behoren onder meer goedkope restaurants, een grote uitgeverij, een verzekeringsmaatschappij, een koelhuis, winkelcentra, bioscopen en de grote, multifunctionele Stadthalle (‘stadhuis’), met een capaciteit van 16.000 zitplaatsen, voor sportevenementen. evenementen, concerten, dansen, tentoonstellingen en zwemmen. Het oude Theater an der Wien en de traditionele Weense porseleinfabriek, die in 1864 werd gesloten, werden door deze onderneming van de ondergang gered.
Weense oplossingen
Het bestuur van de metropool richt haar ogen expliciet op de toekomt. Bovengenoemde Strategie Wien 2030: Wirtschaft & Innovation richt zich op ‘uitmuntendheid’ op zes thematische gebieden:
- Slimme oplossingen voor het leven in de stad van de 21e eeuw
- Wenen als gezondheidsmetropool
- Digitalisering, Weense stijl
- Slimme productie in de grote stad
- Plaats van internationale ontmoeting
- Wenen: metropool van cultuur en creativiteit
De strategie ‘Wenen 2030: Economie & Innovatie’ wordt begeleid door de Economische Raad van Wenen en bouwt voort op de sterke punten van de vestigingsplaats Wenen en maakt gebruik van het bestaande potentieel. Het is de bedoeling om ‘Weense oplossingen’ aan te dragen om antwoorden te bieden op de grote uitdagingen van de komende jaren, van klimaatverandering tot digitalisering. Wenen streeft ernaar om op deze en andere thematische gebieden een ‘wereldleider’ te worden. De stad wil welvaart en levenskwaliteit creëren voor alle inwoners, met name door het bieden van hooggeschoolde banen en een uitstekende infrastructuur.
Vlaggenschipprojecten
Sinds het najaar van 2019 wordt de strategie geïmplementeerd via vlaggenschipprojecten. Ook is er veel aandacht voor arbeidsmarktprojecten, zoals de ‘Vienna Chamber of Labour Digitalisation Fund Work 4.0’, ‘Ensuring the supply of skilled labour in Vienna’, ‘50plus Job Drive’, et cetera. Ook is er veel aandacht voor duurzame energie met projecten als het ‘Smart Grid Lab’, ‘Vienna PV drive’, ‘Green Energy Lab’, ‘Research location for the COMET Center Bioenergy and Sustainable Technologies (BEST)’.
Deze en ander projecten moeten de werkgelegenheid aanjagen, toegevoegde waarde en innovatie op locatie genereren in via de zes kernthema’s en tien actiegebieden. Relevante stakeholders zijn systematisch betrokken voor een effectieve uitvoering van de strategie en het creëren van synergie tussen organisaties en bedrijven. De Economisch Raad van Wenen beslist over nieuwe vlaggenschipprojecten.
Productieve economie
Wenen produceert meer dan de helft van de Oostenrijkse kapitaalgoederen en bijna de helft van de consumptiegoederen. Toonaangevende industrieën omvatten de fabricage van machines (voornamelijk elektrische machines en transportapparatuur), elektrische producten, chemicaliën en metaalproducten.
In de regio van Wenen zijn olieverwerking, cementfabrieken en baksteenproductie ook belangrijk. Speciale Weense producten zijn zijde, fluweel, linnen, keramiek, juwelen, wetenschappelijke instrumentaria/muziekinstrumenten, horloges, bestek, lederwaren, meubels, papier en tapijten. De dienstensector is het grootste. De dienstensector in Wenen, inclusief het bankwezen, is goed voor de helft van de totale Oostenrijkse werkgelegenheid in de dienstensector.
De internationale handelsbeurs van Wenen, die twee keer per jaar in maart en september plaatsvindt, is van bijzonder belang voor de economie van Oostenrijk. De beurs trekt exposanten uit zowel Europese als overzeese landen en wordt jaarlijks bijgewoond door enkele honderdduizenden bezoekers. Enkele honderden Amerikaanse, Duitse, Japanse en Britse bedrijven, evenals vele bedrijven uit Oost-Europese landen, gebruiken Wenen als uitvalsbasis voor handelsactiviteiten. Ongeveer 10 procent van de Oostenrijkse export gaat naar de Oost-Europese landen.
PRAKTSICHE INFORMATIE
Wat: studiereis Wenen: sturen op levenskwaliteit voor iedereen
Wanneer**: woensdag 25 t/m vrijdag 27 september 2024
Voor wie: van stedelijke strategen, beleidsadviseurs wonen tot medewerkers van woningcorporaties en ontwerpers, inrichters en beheerders van de stedelijke leefomgeving
Kosten***: De kosten voor deze reis bedragen € 1.750,- exclusief BTW bij (slaapplaats in double coupé****, gestapeld) en € 2.500 (slaapplaats in eenpersoonscoupé);
Abonnees van vakblad Stedelijk Interieur, ROm en Groen en leden van Stichting Steenbreek krijgen € 100,- korting.
Meer informatie: Jan Jager, 06 1841 1641, j.jager@elba-rec.nl
Aanmelden: https://kennislab.typeform.com/to/UVVxj9Yd
*Wijzigingen voorbehouden. Een uitgebreidere beschrijving van het programma volgt spoedig;
**De reis is onder voorbehoud van voldoende inschrijvingen en beschikbaarheid treintickets;
***Inclusief heen- en terugreis met de nightjet (inclusief slaapplaatsen), twee hotelovernachtingen, drie keer ontbijt, drie lunches en twee diners en een reisverslag met de belangrijkste lessen
****Plaatsen in een double coupé worden door Nightjet ook als losse plaats beschouwd en aangeboden. Meer informatie: https://www.nightjet.com/nl/komfortkategorien/schlafwagen.
