Het essay van Marialessandra Secchi en Marco Voltini, beiden verbonden aan de faculteit architectuur en stedenbouw van de Politecnico di Milano, met de provocatieve titel ‘Hoe een lagenbenadering de stedelijke complexiteit doodt’ illustreert het kernprobleem van deze OASE. Het is een uitwaaierende verzameling van bijdragen waar bij specifieke artikelen steeds node een weerwoord, of tegenhanger, of aanvulling mist. Dat geldt sterk voor het essay van Secchi en Voltini over de lagenbenadering, een benadering die uitgaat van de gedachte dat de ruimte om ons heen uiteengelegd zou kunnen worden in verschillende lagen, zoals die van de ondergrond, het watersysteem en de wijze waarop mensen zich het landschap eigen maakten, de occupatielaag. Dit essay stelt dat de lagenbenadering wellicht een emancipatoire oorsprong had en beoogde tot een rijkere en verdiepte kijk op de stad te komen, maar uiteindelijk is verworden tot een kille, reductionistische praktijk. Het essay schetst een perspectief op de lagenbenadering vanuit een architectuurtheoretisch discours, terwijl, zoals ik dat althans als landschapsarchitect zie, het ook vanuit een geografisch-landschappelijke kijk beschouwd kan worden. En dat kan kennelijk tot een diametraal tegenovergestelde conclusie leiden. Secchi en Voltini zien de ‘stedelijke complexiteit vermoord’, omdat, in hun ogen, de lagenbenadering leidt tot ‘onbepaalde plankaarten’ en het figuratieve element van de stad verwaarloosd heeft. Ten gunste van de aandacht voor systemen en sectoren verdwijnt de vorm van de stad uit zicht.
Ik was als landschapsarchitect nogal verontwaardigd over Secchi’s en Voltini’s slotbeschouwing waarin zij stellen dat ‘de figuratieve leegte tegenwoordig wordt opgevuld door de opkomst van het landschapsproject […] dat zich echter onthoudt van enige publieke discussie over de vorm van de hedendaagse stad’. Mijn perspectief zou zijn, dat de lagenbenadering heeft geleid tot de emancipatie van bodem, water, dier en plant als zelfstandige entiteiten in de urbane wereld met eigen wetten en dynamieken, die zich niet altijd verstaan met de gebouwde vorm van de stad, en dus om zelfstandige aandacht vragen; en dat in die zin ‘het landschapsproject’ een andersoortige discussie aangaat over de vorm van de hedendaagse stad. Het gaat er niet om of de ene conclusie beter is dan de ander, maar het is buitengewoon jammer dat we het in deze OASE moeten doen met deze ene bijdrage, die vraagt om tegengas en een groter kader.

Dat wreekt zich te meer omdat in deze OASE een architectonisch stedenbouwkundige blik domineert boven een landschappelijk stedenbouwkundige blik – en ja, ik zie daarbij de stedenbouwkunde inderdaad in twee verschillende hoedanigheden optreden. Dat een architectonisch-stedenbouwkundige blik domineert, mogen landschapsarchitecten en stedenbouwkundigen met hart voor landschap zichzelf aantrekken: er zijn nu eenmaal heel veel meer architecten die onderzoek willen doen en willen schrijven, en zonder enige schroom het landschap als territorium onder de arm nemen. Ik kan het ze niet kwalijk nemen, maar ik zou een stevige tegenzet verlangen van, als ik het zo mag zeggen, een echt landschapsarchitectonisch perspectief. De architectonische blik op landschap, en de vertaling daarvan in tekeningen, die redt zich wel, maar een discours over wat nu een specifiek landschappelijke of landschapsarchitectonische aanpak van het tekenen en van de tekening is, is nog niet goed ontwikkeld. Terwijl zo een discours, zoals het inleidend redactioneel terecht betoogt, meer dan gewenst is. Er is het aspect van schaal, dat ook het verbinden van de grote en de kleine schaal insluit, er is het aspect van tijd, het aspect van onzekerheid, de veelheid aan partijen en betrokkenen en tenslotte, het aspect van emancipatie: de landschapsarchitectuur is een werkgebied dat zich eigenlijk pas vrij recent echt heeft verzelfstandigd.

Het redactioneel waarmee OASE 107 opent, stelt de vraag of de actualiteit van nieuwe opgaven, denk aan klimaatverandering, aanleiding geeft tot een nieuwe tekenkundige aanpak. Een antwoord op die vraag wordt in dit nummer eigenlijk niet gegeven en dat is jammer. Wellicht is de grootste winst van deze OASE dat een tijdschrift voor architectuur de moeite neemt de tekening in landschapsontwerp en stedenbouw aan de orde te stellen. De conclusie die ik als landschapsarchitect trek, is dat er toch vooral nood is aan het documenteren van, duiden van, en reflecteren op de tekening vanuit een landschapsarchitectonisch en stedenbouwkundig perspectief.

Info
Noël van Dooren is landschapsarchitect, schrijver en onderzoeker. Hij publiceerde onder meer over tekentradities in het werk van Alle Hosper en B+B, schreef essays over landschapsarchitectonische tekeningen, en promoveerde op een onderzoek naar de rol van tijd in landschapsarchitectonische tekeningen.

Bart Decroos, Kornelia Dimitrova, Bruno Notteboom, Frits Palmboom (red.), OASE 107. De tekening in landschapsontwerp en stedenbouw, NAI010 2020, Eng/Nl, p.146, isbn 978-94-6208-578-7, € 22,95
Verkrijgbaar bij NAi Boekverkopers. Klik hier.